Τα Τζουμέρκα άγρια και επιβλητικά αποτελούν μέρος της οροσειράς της Νότιας Πίνδου. Βρίσκονται κατά κύριο λόγο στην Ήπειρο στην ορεινή Άρτα και διασχίζονται από τα ορμητικά ποτάμια Αχελώο και Άραχθο από του οποίου το φράγμα σχηματίζεται η παραμυθένια, γαλαζοπράσινη λίμνη Πουρναρίου.
Στους πρόποδες των Τζουμέρκων θα βρεις ελατοστόλιστα χωριά που θα σου πάρουν τα μυαλά!
Αλπικά τοπία, ελατοσκέπαστα μονοπάτια, εντυπωσιακοί καταρράκτες, πεντακάθαρα νερά που τρέχουν μέσα από πετρόκτιστες βρύσες, αιωνόβιοι πλάτανοι που χαρίζουν απλόχερα τη σκιά τους στις πλακόστρωτες πλατείες, μικρές ονειρεμένες λιμνούλες ιδανικές για μπάνιο και ψάρεμα, ορμητικά ποτάμια έτοιμα να σε ταξιδέψουν σε άλλη διάσταση!
Εδώ πέρα οι θεοί, πολεμώντας με τους τιτάνες, έσπειραν βράχους μεγάλους κι απότομους, για να γίνουν φυσικά οχυρά. Και κάστρα και πύργοι. Και σμίλεψαν ύστερα δρόμους ανάμεσά τους, χαράδρες και μονοπάτια, για να βρίσκουν τα νερά φλέβες σαν ανοίγει ο καιρός και λιώνουν τα χιόνια, όταν ο ήλιος αναμερίζει τα σύννεφα και μεγαλώνει τη μέρα.
Η ορεινή Άρτα. Που πολύ την αγάπησαν και τη λάτρεψαν τα παιδιά της. Και την κράτησαν ζωντανή κι όρθια. Γιατί άστραψε το καριοφίλι και βρόντησε στα λαγκάδια της. Και φούντωσε το αντάρτικο στις κορφές και τα πλάγια της. Σκουφάς, Κατσαντώνης, Καραϊσκάκης, Άρης, Ζέρβας. Στους δρόμους του αγώνα και της θυσίας. Για μια ιδέα. Για τη λευτεριά της πατρίδας. Που στέκει ακόμα στα καραούλια κι αγναντεύει μακριά. Περιμένοντας τα παιδιά της: να ‘ρθουν απ’ τα ξένα. Περιμένοντας των παιδιών της τους φίλους. Τους ξένους. Τους περαστικούς. Να τους δωρίσει κάτι απ’ τη μαγεία του τοπίου της. Να τους φυτέψει κάτι απ’ τη γοητεία της ιστορίας της.
Πως πάμε:
Το 70% ανήκει στην Άρτα οπότε από Ιόνια βγαίνουμε στην έξοδο της Άρτας, και στη διασταύρωση πάμε αριστερά για Τζουμέρκα ακολουθώντας την Ε.Ο Άρτας Τρικάλων. Το 10% ανήκει στα Τρίκαλα οπότε από Τρίκαλα μπαίνεις από Πύλη Τρικάλων ακολουθείς την Ε.Ο Άρτας Τρικάλων και στην διασταύρωση για Περτούλι πας αριστερά.
Το 20% ανήκει στα Ιωάννινα οπότε αν ο προορισμός σου είναι Β. Τζουμέρκα μπαίνεις από Εγνατία στην έξοδο για Τζουμέρκα.

Το Βουργαρέλι βρίσκεται στη νότια πλευρά των Τζουμέρκων (Αθαμανικά Όρη) σε υψόμετρο 800 μ. και είναι χτισμένο στις παρυφές των Τζουμέρκων ανάμεσα σε δύο ελατοσκέπαστες λοφοσειρές που το προστατεύουν σαν φυσική αγκαλιά.
Είναι το κεφαλοχώρι και αποτελεί έδρα του Δήμου Κεντρικών Τζουμέρκων. Στο Βουργαρέλι υπάρχει Κέντρο Υγείας, Αστυνομικό τμήμα, Δημαρχείο, Κέντρο Δημιουργικής Απασχόλησης, Γραφείο πληροφόρησης Εθνικού Πάρκου Τζουμέρκων, Γυμνάσιο και Λύκειο, Πάρκο Κυκλοφορίας, γήπεδο ποδοσφαίρου, Σούπερμάρκετ, διάφορα μαγαζιά, αρκετά ξενοδοχεία και ταβέρνες, Κοντινές πόλεις είναι η Άρτα, τα Ιωάννινα και τα Τρίκαλα. Τα δύο μεγάλα ποτάμια της περιοχής , ο Αχελώος και ο Άραχθος βρίσκονται κοντά του, όπως επίσης το φράγμα Μεσοχώρας και η τεχνητή λίμνη του Πουρναρίου.
Η προέλευση του ονόματος αβέβαιη. Εικάζεται ότι προέρχεται από το επώνυμο Βουργαρέλης, ενός υλοτόμου της περιοχής ή από Βούλγαρους υλοτόμους που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή λόγω των δασών και των ρεόντων υδάτων, για τη μεταφορά οικοδομήσιμης ξυλείας στην Άρτα.
Γραφικό και παραδοσιακό περιτριγυρίζεται από πλούσια βλάστηση και είναι γεμάτο άφθονες πηγές και τρεχούμενα νερά που καταλήγουν σε δυο ποτάμια στις άκρες του χωριού, δείγμα εξαιρετικής εύνοιας του Βουργαρελίου από την ίδια τη φύση.

Στα σημαντικά αξιοθέατα του χωριού συγκαταλέγονται τα πέτρινα τοξωτά του γεφύρια που εντοπίζονται στο ρέμα Κοραή, στη θέση Καμάρα, στη μεγάλη βρύση καθώς επίσης το ξακουστό Νεραιδογέφυρο, η πηγή Λεπτοκαρυάς, το μοναστήρι του Αγ. Γεωργίου, η βυζαντινή Κόκκινη Εκκλησιά, ο καταρράκτης στη θέση Γιαννίτσι αλλά και οι παραδοσιακοί νερόμυλοι στο Παλαιοκάτουνο.
Μοναδικής ομορφιάς είναι η υπερυψωμένη πλακόστρωτη πλατεία και το καλντερίμι που οδηγεί στις πετρόχτιστες βρύσες «Αρχόντω» και «Κρυστάλλω. Η παράδοση λέει πως όποιος ξένος πίνει νερό από τις βρύσες παντρεύεται στο Βουργαρέλι.

Το Αθαμάνιο είναι ένα χωριό κυριολεκτικά βουτηγμένο μέσα στα έλατα, κτισμένο στις παρυφές των νοτίων Τζουμέρκων σε υψόμετρο που ξεκινάει από το κέντρο του χωριού στα 700μ, ενώ η κορυφή που βρίσκεται πάνω από το χωριό είναι στα 2.393 μ. Πρόκειται για το μεγαλύτερο και πολυπληθέστερο χωριό του δήμου Κεντρικών Τζουμέρκων και η απόσταση του από την Άρτα, την πρωτέυουσα του νομού, είναι 64 χλμ.
Καταπράσινο, γεμάτο έλατα , πλατάνια και τρεχούμενα πεντακάθαρα νερά , το Αθαμάνιο έχει πολλά πετρόκτιστα τοξωτά γεφύρια, με πιο ξακουστό το γεφύρι ” Τσαγκαράκη” καθώς επίσης και πέτρινες βρύσες απ’ όπου μπορεί κανείς ανά πάσα στιγμή να ξεδιψάσει . Λόγω του καλού κλίματός του , στο χωριό υπάρχουν δύο κατασκηνώσεις οι οποίες τους θερινούς μήνες γεμίζουν με παιδιά και φοιτητές.
Σημαντικά αξιοθέατα του χωριού είναι το Λαογραφικό μουσείο, η νεροτριβή και ο νερόμυλος στην Αγία Κυριακή ,που βρίσκονται μέχρι και σήμερα σε πλήρη λειτουργία και φυσικά η γραφική πλακόστρωτη πλατεία με τον Ι. Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου και τους δύο μεγάλους πλατάνους της, ο ένας εκ των οποίων είναι υπεραιωνόβιος και σκεπάζει σχεδόν την μισή έκτασή της.
Το Αθαμάνιο ενδείκνυται ακόμα για τους λάτρεις της πεζοπορίας και ποδηλασίας, καθώς το πανέμορφο γεμάτο έλατα δάσος του Άη Γιάννη με τα υπέροχα μονοπάτια του, βρίσκεται σε κοντινή απόσταση , ενώ τους καλοκαιρινούς μήνες μπορεί κανείς να απολαύσει το μπάνιο του στην φημισμένη παραλία του Αχελώου στην περιοχή Τερπνά , σε απόσταση μόλις 15 λεπτών με το αμάξι.

Τα Θεοδώριανα ένα κεφαλοχώρι του νομού Άρτας «λίαν ορεινόν και δυσχείμερον», φωλιασμένο στην καρδιά των Τζουμέρκων , στα ηπειροθεσσαλικά σύνορα , εβδομήντα πέντε χιλιόμετρα από την Άρτα.
Τα τετρακόσια περίπου σπίτια απλώνονται συγκεντρωμένα σε δυο συνεχόμενους μαχαλάδες, σε μια απάνεμη πλαγιά ανάμεσα σε υψόμετρο 850 ως 1.100 μέτρων. Στο κέντρο του χωριού, στην πλατεία με τον επιβλητικό πλάτανο το υψόμετρο δείχνει 960 μέτρα.
Ανατολικότερα και σε απόσταση τεσσάρων χιλιομέτρων σε μια κατάφυτη πλαγιά στις όχθες του Αχελώου καμιά εικοσιπενταριά σπίτια συνθέτουν το Σκαρπάρι, το δεύτερο οικισμό των Θεοδωριάνων.
Τα Θεοδώριανα αποτελούν ιστορική συνέχεια της αρχαίας Αθαμανικής πόλης «Θεοδωρία» στην οποία οφείλουν και το όνομά τους.
Η έκταση της κοινότητας, 44 χιλιάδες στρέμματα, περιβάλλεται από γυμνές και δύσβατες βουνοκορφές με ψηλότερη κορυφή το Καταφίδι (2.393 μ.) και περιλαμβάνει και το χιλιοτραγουδισμένο οροπέδιο της Κωστηλάτας, στο οποίο ξεκαλοκαιριάζουν χιλιάδες πρόβατα.
Τα Θεοδώριανα κατέχουν ένα θείο δώρο, που ίσως αποτελεί πρωτιά στην Ελλάδα, το νερό. Με δυο ορμητικά ποτάμια, παραπόταμους του Αχελώου , να το περιζώνουν, με τους περίφημους δίδυμους καταρράκτες των Θεοδωριάνων και δεκάδες πηγές , αποτελούν ένα φυσικό παράδεισο, με πολλές εναλλακτικές δραστηριότητες στη φύση, ιδανικό για περιπατητικές και ορειβατικές εξορμήσεις.
Σημείο αναφοράς για τους Θεοδωριανίτες, αλλά και για πολλούς επισκέπτες , το διήμερο Πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου. Με την θρησκευτική πομπή να κατεβαίνει με τα πόδια από το ξωκκλήσι της Παναγίας στην πλατεία του χωριού, και το απόγευμα, αφού οι καμπάνες του χωριού δώσουν το σύνθημα, όλοι στην πλατεία για το χορό του διπλοκάγκελου με το σκοπό της Κωστηλάτας. Στο χωριό λειτουργούν 2 ξενώνες, διάφορα καφέ και χώροι εστιάσης με παραδοσιακή κουζίνα κ.τ.λ.

Εκεί που ο ουρανός και τα βουνά συμφιλιώνονται, μ’ έναν ασφυκτικό κλοιό, 50 χλμ. ανεβαίνοντας από την πόλη της Άρτας, ζει στους δικούς του ρυθμούς το χωριό Κυψέλη Άρτας (Χώσεψη), με υψόμετρο στην πλατεία του 600 περίπου μέτρων.
Η μονότονη αρχικά ανάβαση, καθώς απομακρύνεται κανείς απ’ την πόλη, ξεχνιέται στο αντίκρυσμα των επιβλητικών Τζουμέρκων κι η απορία για το ποιος έφερε εκεί ανθρώπους για να ζήσουν, λύνεται: η ελευθερία, η αποδέσμευση, η φύση η τραχιά, μα προστατευτική συνάμα. Ίσως. Εκεί που η γειτονιά κρατάει το χρώμα της, οι ηπειρώτικες πίτες ψήνονται ακόμη στη γάστρα, τα πρόσωπα παραμένουν ροδαλά, εκεί που οι καρδιές αγγίζονται με την απολυτοσύνη του ηπειρώτικου βλέμματος και την τοπική διάλεκτο, εκεί χτυπά η καρδιά της Χώσεψης, όπου φύση και άνθρωποι ζουν πάντα την ερωτική αγωνία του γυρίσματος των καιρών. Στα υπέρ του χωριού είναι τα παραδοσιακά ταβερνάκια στην πλακόστρωτη πλατεία και το Λαογραφικό μουσείο.

Με θέα την κορυφή “Στρογγούλα” των καταπληκτικών Τζουμέρκων, οι Κτιστάδες (από τους πολλούς μαστόρους – “πετράδες” – όνομα που αντικατέστησε το σλαβικό “Κουσοβίστα”) βρίσκονται στη μέση περίπου της διαδρομής Αγναντα – Πράμαντα με 100 κατοίκους το χειμώνα και 700 το καλοκαίρι και σε υψόμετρο 730 μέτρων (στην πλατεία του χωριού). Στην πλακόστρωτη πλατεία λειτουργεί φιλόξενη ταβέρνα όπου μπορείτε να ζητήσετε να δείτε το πνευματικό κέντρο. Στο υπόγειο του πνευματικού κέντρου στεγάζεται το λαογραφικό μουσείο με εκθέματα που προσφέρθηκαν από τους χωριανούς ενώ στον επάνω όροφο λειτουργεί δανειστική βιβλιοθήκη με 1000 περίπου βιβλία, 400 τεύχη περιοδικών και 1200 φύλλα τοπικών εφημερίδων. Το πνευματικό κέντρο φιλοξενεί κατά καιρούς εκθέσεις ζωγραφικής, γλυπτικής και φωτογραφίας. Υπάρχει επίσης μόνιμη έκθεση ζωγραφικής με πίνακες που έχουν παραχωρηθεί ως δωρεά στο πνευματικό κέντρο από διάσημους Έλληνες ζωγράφους (Φασιανού, Χατζηκυριάκου-Γκίκα μεταξύ άλλων)Επίσης λειτουργούν ξενώνες με ατομικά πετρόκτιστα ιγκλού και μικρά σαλέ!

Τα Άγναντα είναι ένα από τα μεγαλύτερα χωριά στα Τζουμέρκα, βρίσκεται δίπλα στον Καταρράκτη και σε απόσταση 50 χιλιομέτρων περίπου από την πόλη της Άρτας, ενώ απέχει άλλα τόσα από την πόλη των Ιωαννίνων. Με υψόμετρο περίπου στα 700μ. τα Άγναντα χαρακτηρίζονται για τις πολυάριθμες πηγές τους που δροσίζουν τους κατοίκους τους αλλά και για την πλούσια βλάστηση που αγκαλιάζει το χωριό. Εκεί μπορεί κάποιος να επισκεφτεί τον διατηρημένο παραδοσιακό νερόμυλο που είναι σε λειτουργία, καθώς και το λαογραφικό μουσείο, το οποίο παρουσιάζει στοιχεία της παλιάς παραδοσιακής ζωής των κατοίκων.
Στο κέντρο των Τζουμέρκων (Αθαμανικά Όρη), 45 χλμ νοτιοανατολικά των Ιωαννίνων και 55 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Άρτας, σ’ ένα αλπικό τοπίο σε υψόμετρο 650 μέτρων είναι κτισμένο το κεφαλοχώρι Άγναντα. Απλώνεται στη λεκάνη που σχηματίζεται από τα βουνά Τζουμέρκα και Ξηροβούνι, έχοντας το ψηλότερο σημείο της στο φύτρωμα του βουνού και τα χαμηλότερο να βρέχεται σχεδόν από τον Άραχθο ποταμό.
Γύρω της βρίσκονται άλλα χωριά (Τζουμερκοχώρια), όπως η Πράμαντα, οι Κτιστάδες, το Γραικικό, ο Καταρράκτης. Από το κέντρο του χωριού περνά ο Αγναντίτικος (χείμαρρος, που εκβάλλει στον Άραχθο), ο οποίος χωρίζει το χωριό σε δύο συνοικίες. Η λέξη Άγναντα παράγεται από το επίθετο “Άγναντος,-η,-ο”, που σημαίνει “ανοιχτό μέρος”, από το οποίο μπορούμε να παρατηρούμε τι συμβαίνει, όχι μόνο γύρω μας, αλλά και μακριά μας. Τα Άγναντα, είναι χωριό συγκεντρωμένο με πυκνή δόμηση και σε αμφιθεατρική διάταξη.

Ο Καταρράκτης είναι ένα πανέμορφο χωριό χτισμένο σε υψόμετρο 800 μέτρων, ακριβώς μετά τα Άγναντα. Η παλαιότερη ονομασία του χωριού ήταν Σχωρέτσανα. Το 1927 μετονομάσθηκε και πήρε το σημερινό του όνομα από τους δίδυμους καταρράκτες που βρίσκονται σε πολύ μικρή απόσταση, λίγο πιο ψηλά από το χωριό και που πρέπει οπωσδήποτε να επισκεφτείτε. Αξίζει επίσης και μια επίσκεψη στην Μονή Αγίας Αικατερίνης.
Ο Καταρράκτης είναι χωριό της Ηπείρου στο Νομό Άρτας. Διοικητικά ανήκει στον Δήμο Κεντρικών Τζουμέρκων, πρώην Δήμο Αγνάντων.
Είναι χτισμένο σε υψόμετρο 800 μέτρων στα Αθαμανικά Όρη που είναι γνωστότερα με την παραδοσιακή ονομασία Τζουμέρκα, σε απόσταση 62,5 χλμ. (μέσω γέφυρας Πλάκας) ή 55 χλμ. (μέσω Ράμιας) βόρεια της πόλης της Άρτας.
Αποτελείται από το βασικό χωριό και μέσα σε έκταση 30 τ.χμ. περιλαμβάνει τέσσερις συνοικισμούς: την Κρυοπηγή – πρώην Μουτσιάρα, τη Μηλέα, τη Σγάρα και τα Βλάγκαδα και όλοι μαζί απαρτίζουν την κοινότητα Καταρράκτη. Το βασικό του αξιοθέατο δεν είναι άλλο από τους δίδυμους καταρράκτες οι οποίοι βρίσκονται σε απόσταση 7 χλμ. από το χωριό, ένα θέαμα όμορφο και σπάνιο.

Οι Μελισσουργοί βρίσκονται σε υψόμετρο 850μ., και απέχουν από την 72 χλμ. από την Άρτα, και 65χλμ. από τα Ιωάννινα.
Η ονομασία του χωριού έχει να κάνει με την εργατικότητα των κατοίκων, οι οποίοι μέσα στις σκληρές συνθήκες της επιβίωσης έπρεπε να βάλουν το μυαλό τους να δουλέψει, όπως η μέλισσα που είναι υπόδειγμα εργατικότητας.
Η άγρια φύση με τα πολλά νερά και τα ελατόφυτα δάση, δίνουν στο χωριό μια ιδιαίτερη φυσική ομορφιά. Κατά την επίσκεψή σας εκεί έχετε τη δυνατότητα να γνωρίσετε έναν από τους πιο όμορφους τόπους των Τζουμέρκων με πλούσια βλάστηση, πολλές πηγές και τοπία φυσικού κάλλους, ένα από τα οποία είναι και ο Καταρράκτης Κεφαλόβρυσο, ο πιο ψηλός της χώρας, λίγη ώρα από το χωριό.

Τα Πράμαντα είναι το πρώτο χωριό που θα συναντήσετε, σε υψόμετρο 780 μέτρων. Είναι το μεγαλύτερο από τα τριγύρω χωριά, έδρα του δήμου και κεφαλοχώρι. Η πλατεία του θυμίζει Ζαγοροχώρια με την ντόπια πέτρα να κυριαρχεί ακόμα και στη σκεπή της εκκλησίας της Αγίας Παρασκευής. Δίπλα, ο μεγάλος πλάτανος προσφέρει σκιά στα τραπεζάκια του καφενείου, ενώ θα ακούτε και τον ήχο από τα τρεχούμενα νερά γύρω από την πλατεία.
Από εδώ, αν σηκώσετε το βλέμμα, θα δείτε την επιβλητική Στρογγούλα, μία από τις πιο εντυπωσιακές κορυφές των ελληνικών βουνών. Έχει ύψος 2.112 μέτρα και θα δείτε συχνά τους γυμνούς, πέτρινους όγκους της να ξεχωρίζουν ακόμα και ανάμεσα από τα σύννεφα.
Στα Πράμαντα υπάρχουν πολλές επιλογές για φαγητό και καφέ, αλλά αν θέλετε να ανεβείτε ακόμα πιο ψηλά και να έχετε καλύτερη θέα στα Τζουμέρκα, οδηγείστε τον χωματόδρομο μέχρι το ορειβατικό καταφύγιο Πραμάντων που βρίσκεται σε απόσταση 5.5 χιλιομέτρων από το χωριό.

Συνεχίζοντας προς Μελισσουργούς, το τοπίο λίγο αλλάζει. Τριγύρω οι επιβλητικές κορυφές των Τζουμέρκων και πιο χαμηλά τα ελατοδάση, ο λόγος για τον οποίο η περιοχή έχει χαρακτηριστεί ως «Άλπεις της Ελλάδας».
Στη μεγάλη πλατεία του χωριού δεσπόζει ένα μεγάλο πλατάνι, ενώ λίγο πιο κάτω θα δείτε τις βρύσες με καθαρό, τρεχούμενο νερό από πηγές. Και εδώ στους Μελισσουργούς λειτουργεί ορειβατικό καταφύγιο λίγο πιο πάνω από το χωριό, το οποίο εκτός από διαμονή, προσφέρει φαγητό και καφέ με εντυπωσιακή θέα.

Μια σχετικά εύκολη πεζοπορία που αξίζει να επιχειρήσετε είναι αυτή που οδηγεί στο Κεφαλόβρυσο, έναν από τους μεγαλύτερους καταρράκτες στην Ελλάδα. Έχει μήκος 350 μέτρα και θα δείτε το νερό να κυλάει ανάμεσα στα κάθετα και επιβλητικά βράχια. Ανάλογα με την εποχή, ο καταρράκτης θα έχει πολλά ή λίγα νερά, τα οποία προέρχονται από τα χιόνια που λιώνουν πιο ψηλά. Μάλιστα, τους καλοκαιρινούς μήνες θα δείτε αρκετούς περιπατητές να έχουν έρθει εδώ με τα μαγιό τους και να δροσίζονται κάτω από τα νερά του καταρράκτη.