Όποιος βρεθεί στην πόλη της Άρτα την περίοδο του Πάσχα θα νιώσει να ξεδιπλώνεται μπροστά του η ηπειρώτικη ταυτότητα μέσα από τις εκκλησιαστικές ακολουθίες και τα λαϊκά έθιμα.

Τη Μεγάλη Πέμπτη, έξω από τον ναό της Αγία Θεοδώρα αναβιώνει η «Μεγάλη Φωτιά»· οι νέοι της ενορίας συγκεντρώνουν ξύλα και μετά την ακολουθία της Σταύρωσης ανάβουν το μεγάλο σχήμα, σε μια συμβολική πράξη «ανάσας».

Τη Μεγάλη Πέμπτη επίσης γίνεται το βάψιμο των αυγών στην πλατεία του Άγιος Νικόλαος — πρωτότυπο έθιμο που αναδεικνύει τη μετάβαση από την προσευχή στη χαρά.

Το Μεγάλο Σάββατο, με την πρώτη Ανάσταση, σπάνε πήλινα σκεύη («λίμπες») για να διωχθεί το κακό· και κατά τη διάρκεια της περιφοράς του Επιταφίου, οι καμπάνες και οι ψαλμοί γεμίζουν τις γειτονιές, σε μία πορεία κατάνυξης και συλλογικής ανάμνησης.

Ένα λεπτό πέπλο συλλογικής κατάνυξης διαπερνά την Άρτα την «Μεγάλη Παρασκευή» . Οι χτύποι της καμπάνας στον επιβλητικό Ιερός Ναός Αγίας Θεοδώρας και στους ναούς της πόλης σε «σφίγγουν» στο στομάχι — σύμβολο πένθους και προσμονής.

Το απόγευμα, η κορύφωση έρχεται με την καθιερωμένη περιφορά των επιταφίων, όπου οι επιτάφιοι όλων των ενοριών συγκεντρώνονται και διασχίζουν τον πεζόδρομο της οδού Σκουφά, φωτιζόμενοι από τα κεριά της ελπίδας.

Στη συνέχεια, οι επιτάφιοι της Φανερωμένης και των Ταξιαρχών ακολουθούν «μοναχικά» την περιφορά τους στις γειτονιές της άνω πόλης — μια ήσυχη και βαθιά προσωπική στιγμή. Το στολισμένο «πέταλο-πέταλο» του επιταφίου, η σιωπή που διακόπτεται από τα εγκώμια και η συγκίνησή μας μπλέκονται αρμονικά με τη λαϊκή παράδοση της πόλης.

Η λαμπρή νύχτα της Αγία Θεοδώρα στην πόλη της Άρτα «ντύνεται» με φλόγες το βράδυ της Μεγάλη Πέμπτη· στο προαύλιο του ναού ανάβει μια μεγάλη φωτιά, καρπός της συλλογικής προετοιμασίας των ενοριτών που συλλέγουν κορμούς μήνες πριν.

Το έθιμο φέρνει στο φως το βαθύ σύμβολο της νύχτας πριν τη σύλληψη του Ιησού: οι φωτιές που άναψαν οι μαθητές, η αναμονή της κρίσης, η σκιά της προδοσίας.

Μέσα στην κατάνυξη, μόλις ακουστεί το έκτο Ευαγγέλιο, η φλόγα υψώνεται στην πλατεία· πιστοί και επισκέπτες συγκεντρώνονται για να γίνουν μέρος αυτής της παλαιάς παράδοσης που κρατά αδιάκοπα στο χρόνο.

Το έθιμο των Λαζαρούδια στην περιοχή της Ροδαυγή της Άρτας αναδεικνύει τη ζωντάνια της τοπικής παράδοσης. Τη Σάββατο του Λαζάρου τα παιδάκια, οργανωμένα σε μικρές ομάδες, στολίζουν με φροντίδα καλαθάκια γεμάτα λουλούδια.

Έπειτα ξεχύνονται στους δρόμους του χωριού, χτυπώντας «κύπρους» (κουδούνια) και φορώντας το χαρακτηριστικό μπαστούνι «σκόπι», προκειμένου να τραγουδήσουν το «Καλώς σας εύρ’ ο Λάζαρος…» έξω από τις πόρτες των σπιτιών.

Οι νοικοκυραίοι ανταποδίδουν με αυγά, γλυκά, καραμέλες ή κάποια βοήθεια – μια εθιμική πράξη φιλοξενίας και κόσμιου παιχνιδιού. Η αναβίωση αυτού του εθίμου, που πρόσφατα εντάχθηκε στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, προσφέρει γέφυρα ανάμεσα σε γενιές και θυμίζει την αξία της κοινότητας και του πολιτισμού.

Το βράδυ της Ανάστασης, στο προαύλιο της φωταγωγημένης εκκλησίας της Άγια Θεοδώρα στην πόλη της Άρτα, μετά το «Χριστός Ανέστη», ζωντανεύει το έθιμο του καψίματος του Ιούδα.

Νέοι της ενορίας κατασκευάζουν το ομοίωμα του προδότη, το κρεμούν σε αυτοσχέδια κρεμάλα και, με το σπάσιμο των πήλινων σκευών και την αφή πολύχρωμων φωτεινών αερόστατων στον ουρανό, στέλνουν «στη φωτιά» ό,τι άφησε πίσω της η Μεγάλη Εβδομάδα.

Η φλόγα στο άχυρο και τα ξύλα, η σιωπηλή ένταση της στιγμής, η συλλογική ανάσα των παρευρισκόμενων το καθιστούν έναν παραδοσιακό συμβολισμό κάθαρσης και αναγέννησης για την κοινότητα της Άρτας.

Κάθε χρόνο, στο τέλος του Σεπτέμβρη, η πόλη της Άρτα ζωντανεύει με τον θεσμό της εμποροπανήγυρης, που συνδέεται με τη μεγάλη διοργάνωση της Πανελλήνιας Έκθεσης & Εμποροπανηγύρεως Άρτας.

Από τις 27 Σεπτεμβρίου έως τις αρχές Οκτωβρίου, χιλιάδες επισκέπτες από όλη την Ήπειρο και τη Δυτική Ελλάδα καταφτάνουν στο παζάρι της Άρτας για αγορές, συνάντηση και πανηγυρική ατμόσφαιρα.

Η παράδοση του θεσμού έχει βαθιές ρίζες: παλιότερα οι εμποροπανηγύρεις στην Άρτα λάμβαναν χώρα σε πλατωτές τοποθεσίες, με ζώα, εμπόρους και θεάματα — μια ζωντανή εικόνα του κοινωνικού και οικονομικού βίου της περιοχής.