Το Κάστρο της Άρτας υπήρξε για αιώνες η ισχυρή πρωτεύουσα του Δεσποτάτου της Ηπείρου και γι’ αυτό έπρεπε να ενισχυθεί η αμυντική του ικανότητα απέναντι σε κάθε επίδοξο κατακτητή. Το εντυπωσιακό αυτό βυζαντινό κάστρο στην Άρτα, χτισμένο σε στρατηγική θέση πάνω σε λοφίσκο, αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα βυζαντινής οχυρωματικής τέχνης και υπενθυμίζει το ιστορικό παρελθόν μιας πόλης που διασχίζει εποχές και πολιτισμούς.
Η ιστορική προέλευση του Κάστρου της Άρτας συνδέεται με την αρχαία πόλη Αμβρακία, που βρισκόταν στην ίδια περιοχή και διέθετε ήδη από την αρχαιότητα φυσικά και τεχνητά οχυρωματικά έργα. Η τοποθέτησή του στη νοτιοανατολική πλευρά της πόλης δεν είναι τυχαία, καθώς οι όχθες του ποταμού Άραχθου λειτουργούσαν ως φυσικό φράγμα. Η πρώτη σημαντική φάση ανέγερσης ή ανακατασκευής τοποθετείται στον 13ο αιώνα, όταν η Άρτα ήταν πρωτεύουσα του Δεσποτάτου της Ηπείρου.
Η παράδοση αποδίδει στον Μιχαήλ Β΄ Κομνηνό Δούκα (1230-1268) την ανακατασκευή της οχύρωσης, ενώ το 1357 ο Νικηφόρος Β΄ Ορσίνι ενίσχυσε το φρούριο για να αντιμετωπίσει τις σερβικές επιδρομές. Τη σημερινή μορφή του απέκτησε τον 18ο αιώνα από τον Αλή Πασά, που τροποποίησε τους πύργους και το καστράκι. Στη συνέχεια, το Κάστρο της Άρτας έχασε τη στρατιωτική του σημασία και χρησιμοποιήθηκε για χρόνια ως φυλακή. Σήμερα διατηρείται σε εξαιρετική κατάσταση και είναι επισκέψιμο.
Η αρχιτεκτονική ανάλυση του Κάστρου της Άρτας αποκαλύπτει ακανόνιστο πολύγωνο σχήμα, μήκους 280 μ. και πλάτους 175 μ. Το ανατολικό τμήμα του βασίζεται στην αρχαία οχύρωση της Αμβρακίας, χωρίς πύργους, στοιχείο που δείχνει την αξιοποίηση της προγενέστερης κατασκευής. Περιμετρικά υπάρχουν περίπου 18 πύργοι – ημικυκλικοί, τριγωνικοί ή πολυγωνικοί – ανά 25 μέτρα. Τα τείχη φτάνουν σε πάχος 2,5 μ. και ύψος έως 10 μ., ενώ η λιθοδομή αποτελείται από ακανόνιστα λαξευμένες πέτρες και πλίνθους.
Η κύρια πύλη στη νότια πλευρά προστατεύεται από τετράγωνο πύργο. Εσωτερικά υπάρχει περίδρομος για επικοινωνία των αμυνομένων και στο βορειοδυτικό τμήμα ξεχωρίζει το προτείχισμα.
Το Κάστρο της Άρτας αξιοποιεί ιδανικά τη φυσική του θέση – τον λόφο και την όχθη του Άραχθου – και συνδυάζει βυζαντινή και μεταγενέστερη τεχνική οχύρωσης. Τα ενσωματωμένα τμήματα της αρχαίας Αμβρακίας στις ανατολικές και βόρειες πλευρές τονίζουν τη συνέχεια χρήσης του χώρου ως στρατηγικού σημείου.
Η μεταβυζαντινή και οθωμανική περίοδος πρόσθεσε επάλξεις και αρματοθυρίδες, ενώ το τριγωνικό τμήμα “ουτς καλέ” λειτουργούσε ως ακρόπολη και καταφύγιο σε πολιορκία.
Σήμερα, το Κάστρο της Άρτας προσφέρει στον επισκέπτη μοναδική εμπειρία περιήγησης σε ένα μνημείο που αφηγείται αιώνες ιστορίας. Από τον λόφο του, δίπλα στον ποταμό Άραχθο, η θέα προς τη σύγχρονη πόλη της Άρτας είναι πανοραμική.
Η πρόσβαση από το κέντρο είναι εύκολη με σύντομο περίπατο, και το κάστρο αποτελεί σημείο πολιτιστικής και αρχιτεκτονικής αξίας. Ο επισκέπτης μπορεί να περιηγηθεί στους πύργους, να ακολουθήσει τον περίδρομο και να ανακαλύψει τη μακραίωνη ιστορία του Κάστρου της Άρτας, ενός από τα σημαντικότερα μνημεία της Ηπείρου.
